Ledverlichting

Overstappen naar ledverlichting kan in fases of alles in een keer. Een makkelijk begin waar direct mee gestart kan worden is het vervangen van traditionele lampen in de accommodatie zelf. Gedacht kan dan worden aan het indraaien van ledlampen in plaats van oude gloeilampen. De kosten hiervan zijn anno 2023 een paar euro per lampje.

Vaak is het voor spots aan het plafond al lastiger en voor lichtmasten is het zeker aan te raden op zoek te gaan naar een professionele partij voor advies en uitvoering. Spots zijn in aanschafprijs vaak slechts iets duurder dan een gewone ledlamp, maar vaak is de armatuur niet voorzien van een driver voor ledverlichting.

Dit is afhankelijk van de situatie. Wat voor type verlichting was er eerst aanwezig? Wat voor ledverlichting komt er voor in de plaats en hoe is dit opgesteld? Wanneer we uitgaan van de gemiddelde ledverlichting en de gemiddelde gasontladingslamp, zal de energiebesparing bij een min of meer gelijkwaardige vervanging gemiddeld rond de 40% liggen. Vermenigvuldig dit met het aantal branduren en het aantal armaturen en je krijgt de besparing per jaar. Dit kan makkelijk € 1.000,- per veld aan besparing opleveren. 

Zoals ook bij andere vragen al besproken, zijn er ook nog andere besparende componenten die led aantrekkelijk maken. Eén daarvan is het lichtmanagement, dat ervoor kan zorgen dat slechts een deel van het veld verlicht wordt, bijvoorbeeld tijdens een training. Als het veld even niet gebruikt wordt, kan de verlichting gewoon uit. Maar ook wanneer er een training niet doorgaat, voorkom je zo dat de verlichting voor niks aan staat. Wanneer alle gebruikers er bewust mee omgaan, kunnen deze besparingen oplopen tot wel 60%.

Verenigingen/stichtingen
Subsidie voor verenigingen: BOSA
Leningen voor verenigingen: Ook mogelijk met borgstelling vanuit SWS (Stichting Waarborgfonds Sport)

Ondernemers
Per 2023 is de mogelijkheid komen te vervallen om de Energie-Investeringsaftrek (EIA) te gebruiken voor de aanschaf van nieuwe ledverlichting. Deze regeling leverde de ondernemer een besparing op van gemiddeld 11% op de totale investering, maar is helaas komen te vervallen.

Ja, dit is ook mogelijk.

Dit is afhankelijk van een aantal factoren en heeft met name te maken met het gebruik. Wanneer er vanuit de sportbond strengere verlichtingsnormen zijn zal ook de investering toenemen. Daarnaast heb je te maken met verschillen in energietarieven, maar kan je ook gebruik maken van subsidies.  Kortom, de variaties zijn groot.

Om toch een idee te schetsen, gaan we uit van een kunstgras-sportveld, intensief gebruik (600 tot 700 uren), gemiddelde verlichtingsnormen en geen behoefte aan wedstrijdverlichting (zoals bij TV-opnames). Reken in dit geval op een terugverdientijd van 6 à 7 jaar.

Het begint met een verlichtingsplan. Bij een sportveld is lichthinder een belangrijk onderdeel van het ontwerp. Het is niet wenselijk dat spelers verblind worden door het licht, maar ook buren, verkeer en dieren hebben last van dit soms felle licht. Ledverlichting is bovendien vaak veel witter en feller dan bijvoorbeeld gasontladingslampen.

Een led-armatuur moet het liefst zo vlak mogelijk worden uitgericht, maar hoe vlakker, des te minder ver reikt het licht. Wanneer een armatuur omhoog gekanteld wordt, ontstaat er lichthinder. Goede leveranciers houden hier rekening mee via het toepassen van louvres (roosters) en lenzen. Zodoende kunnen de lichtbundels gecontroleerd worden en wordt verblinding en hinder geminimaliseerd.

Led-armaturen moeten goed worden gekoeld. Daarom heeft een armatuur aan de achterzijde van de behuizing aluminium koelvinnen, wat het armatuur zwaarder maakt dan bij conventionele verlichting. Indien de bestaande lichtmasten blijven, is het dus noodzakelijk om te controleren of deze masten het hogere gewicht veilig kunnen dragen.

Wanneer de driver los van de armatuur zit, scheelt dit enorm. Het armatuur heeft geen last van de warmteontwikkeling in de driver en heeft daarom een langere levensduur. Wanneer er een storing optreedt, gebeurt dit namelijk bijna altijd in de driver. De driver heeft zodoende ook een kortere levensduur en zal eerder vervangen moeten worden. Wanneer deze driver op maaiveldniveau gepositioneerd is, scheelt dit in de onderhoudskosten.

Ledverlichting zal zo nu en dan moeten worden schoongemaakt. Door eens in de 1 à 2 jaar de armaturen (volgens voorschrift van de leverancier) voor en achter te reinigen, behoudt het armatuur zoveel mogelijk lichtopbrengst en koelend vermogen.

Economisch niet altijd, technisch wel. Ledverlichting komt in veel verschillende soorten en maten en heeft doorgaans een groter toepassingsgebied dan conventionele verlichting. Met een goed verlichtingsplan zal led in praktisch alle gevallen mogelijk zijn. 

Of het moment rijp is om over te stappen, hangt af van een aantal factoren. Het kan goed zijn dat overstappen op led nu nog te duur is. Dan kan het beter zijn om te wachten op een natuurlijk vervangingsmoment voordat je de investering aangaat. Het aantal branduren, het type installatie en de leeftijd van de huidige installatie zullen dit mede bepalen.

De wensen en eisen ten aanzien van verlichting op een sportveld komen behoorlijk overeen met die voor een sporthal. Ook in die situatie is een goed verlichtingsplan van belang en kan slecht ingestelde verlichting nog steeds hinderlijk zijn voor spelers op het veld.

Binnen hangt de verlichting vaak aan de spanten van de overkapping. Het hogere gewicht van de armaturen zal daarom minder van belang zijn. Vraag desalniettemin altijd na of de constructie geschikt is voor een led-installatie.

Binnen kunnen armaturen minder goed afkoelen dan in de vrije buitenlucht. Check daarom goed of de voorgestelde verlichting geschikt is voor binnengebruik en de opgewekte warmte goed kwijt kan. 

Het grote verschil tussen een binnenzwembad en een andere overdekte sportruimte (zoals een paardenbak of sporthal) is de hoge luchtvochtigheid en eventuele waterdampen. Om corrosie te voorkomen, is het verstandig om de behuizingen en alle bevestigingsmaterialen van de led-verlichting te laten coaten (dit geldt voor alle componenten in de zwemzaal). Daarnaast is belangrijk om rekening te houden met de positie van de verlichtingsarmaturen ten opzichte van het wateroppervlak. Verlichtingsarmaturen (inclusief elektronica) moeten zo gepositioneerd worden dat je deze eenvoudig nog kunt inspecteren en onderhouden. 

Ook de diverse watersporten en het niveau waarop deze beoefend worden kunnen invloed hebben op het lichtplan. Raadpleeg hiervoor het Handboek Zwembaden van de KNZB.

In de warme zwembadomgeving is het nog belangrijker dat de led-armatuur zijn warmte goed kwijt kan. Let dus goed op de voorschriften van de fabrikant.

Uitgaande van een goede installatie en goede warmteafvoer zal een led-installatie toch zeker minimaal vier keer langer meegaan. Dit hangt wel af van de gebruikseisen die er aan de verlichting gesteld worden. Vraag daarom bij de leverancier na wat voor levensduur er afgegeven wordt. Zie ook de vraag over levensduur bij de categorie “Algemene informatie”.

In principe niet; de hardware is onderhoudsarm. Het is wel mogelijk dat bij slimme/mobiele lichtbesturingssystemen nu en dan een update nodig is. Hierover zal de leverancier je vooraf informeren.  

Mochten er storingen in de led-verlichting ontstaan, dan ligt dit in veel gevallen aan de driver. Door deze op werkhoogte op het maaiveld te installeren, kun je er makkelijker bij en dat scheelt dit in reparatiekosten. 

Voor maximale lichtopbrengst en maximale koeling aan de achterkant van het armatuur zullen de armaturen zo nu en dan gereinigd moeten worden. Volg hierbij altijd de opgave van de leverancier.

Gezien de complexiteit van ledverlichting (en eigenlijk van verlichting in het algemeen) is het verstandig om hier hulp bij te vragen. Dat kan in veel gevallen de leverancier zijn. Heb je al goede ervaringen met je huidige leverancier? Ga dan vooral met hen het gesprek aan. Indien je kiest voor led ga je voor langere tijd een verbintenis aan met deze leverancier. Naast een goede prijs is het dus ook belangrijk om een goed gevoel te hebben bij deze leverancier. De leverancier zal in alle gevallen een goed verlichtingsplan en lichthinderonderzoek moeten aanleveren. 

Door bijvoorbeeld bij minimaal drie partijen een aanbieding inclusief verlichtingsplan op te vragen, krijg je al een goed beeld van de benodigdheden en de prijzen. 

Let wel op: ondanks dat ledverlichting technisch een betere oplossing is, betekent dit niet altijd dat nu het moment rijp is voor een overstap. Wanneer je huidige lichtinstallatie nog niet aan vervanging toe is, kan het zijn dat de investering nog te vroeg komt. Beter is om dan te wachten op een natuurlijk vervangingsmoment. 

Voor zeer grote verlichtingsprojecten of specifieke projecten is het zeker aan te raden een verlichtingsadviseur in te schakelen. 

Dat is zeker niet altijd het geval. Dit kan alleen wanneer een verlichtingsplan uitwijst dat dit mogelijk is. Dan nog zal er in de lichtbesturing en in de aansturing van de verlichting (drivers) het één en ander aangepast moeten worden. 

Er bestaan voldoende led-armaturen die passen in de plaats van de conventionele lamp, dus zodra het mogelijk blijkt te zijn kan in de lichtmast zelf het armatuur eenvoudig omgewisseld worden. Het verlichtingsplan en de bijbehorende verlichtingsberekening geven je hier in eerste instantie uitsluitsel over. Bovendien moet de lichtmast geschikt zijn voor een zwaarder led-armatuur.

In het kort: ja. In dit brede aanbod is helaas ook veel verschil in kwaliteit. Omdat er subsidies beschikbaar zijn voor het overgaan op led, zijn er veel nieuwe partijen in de markt gekomen, waaronder aanbieders van goedkope led-systemen. Hier gaat het credo ‘goedkoop is duurkoop’ al snel op. Het is dan ook aan te raden om met de leverancier afspraken te maken over de prestaties van de verlichting. Niks zo vervelend als een installatie die na verloop van tijd heftig degradeert of zelfs donkere spots geeft. Een goede leverancier zal daarom de prestatie van de verlichting van te voren kunnen afgeven en hier ook na verloop van tijd nog garant voor staan. 

Niet alle leveranciers bieden gescheiden drivers en armaturen aan, we adviseren je daarom dit te checken.

Voor het plaatsen ledlampen en armaturen binnen de accommodatie zijn geen vergunningen nodig.

Er kan sprake zijn van lichthinder. Er zijn vier mogelijke categorieën waar je mee te maken kunt krijgen: hinder voor de mens, hinder langs wegen, verstoring van de natuur en horizonvervuiling. In het Activiteitenbesluit staat een aantal regels opgenomen betreffende lichthinder door kunstlicht afkomstig van sportvelden. Afhankelijk van de situatie kun je ook te maken krijgen met de Wet Natuurbescherming.

In het Activiteitenbesluit staan de voorschriften met betrekking tot wanneer een sportveld verlicht mag worden. De verlichting moet uitgeschakeld zijn:

• Tussen 23 uur ’s avonds en 7 uur ‘s ochtends;
• Op de tijden dat er geen sport wordt beoefend;
• Op de tijden dat er geen onderhoud wordt uitgevoerd.

Deze tijden zijn uitputtend geregeld, wat wil zeggen dat het niet mogelijk is om maatwerk voorschriften op te stellen. Het is wel mogelijk om een vergunning aan te vragen om de verlichting langer te laten branden, bijvoorbeeld bij het spelen van een toernooi. Dan kan er gebruik gemaakt worden van de zogenaamde 12-dagenregeling. Dit is een bevoegdheid die door de gemeente verstrekt moet worden.
Verwacht men dat het kunstlicht dat van een sportveld afkomstig is aanzienlijke negatieve effecten heeft op natuurgebieden, planten- en diersoorten? Dan kan het zijn dat je op basis van de Wet Natuurbescherming een vergunning nodig hebt. In die vergunning worden dan voorschriften opgenomen om verstoring van de natuur door kunstmatige verlichting te minimaliseren.

De wensen en eisen ten aanzien van verlichting op een sportveld komen behoorlijk overeen met die voor een sporthal. Ook in die situatie is een goed lichtplan van belang en kan slecht ingestelde verlichting nog steeds hinderlijk zijn voor spelers op het veld.

Binnen hangt de verlichting vaak aan de spanten van de overkapping. Het hogere gewicht van de armaturen zal daarom minder van belang zijn. Vraag desalniettemin altijd na of de constructie geschikt is voor een led-installatie.

Binnen kunnen armaturen minder goed afkoelen dan in de vrije buitenlucht. Check daarom goed of de voorgestelde verlichting geschikt is voor binnengebruik en of dit de opgewekte warmte goed kwijt kan.

Het grote verschil tussen een binnenzwembad en een andere overdekte sportruimte (zoals een paardenbak of sporthal) is de hoge luchtvochtigheid en eventuele waterdampen. Om corrosie te voorkomen, is het verstandig om de behuizingen en alle bevestigingsmaterialen van de ledverlichting te laten coaten (dit geldt voor alle componenten in de zwemzaal). Daarnaast is belangrijk om rekening te houden met de positie van de verlichtingsarmaturen ten opzichte van het wateroppervlak. Verlichtingsarmaturen (inclusief elektronica) moeten zo gepositioneerd worden dat je deze eenvoudig nog kunt inspecteren en onderhouden. 

Ook de diverse watersporten en het niveau waarop deze beoefend worden, kunnen invloed hebben op het lichtplan. Raadpleeg hiervoor het Handboek Zwembaden van de KNZB.

In de warme zwembadomgeving is het nog belangrijker dat de led-armatuur zijn warmte goed kwijt kan. Let dus goed op de voorschriften van de fabrikant.