Alles over sport logo

Algemene informatie over ledverlichting

Een ledlamp is een combinatie van een ledarmatuur en een leddriver die in combinatie met elkaar voor verlichting zorgen. Dit is vergelijkbaar met een gloeilamp en een lichtknopje waarmee je stroom naar de lamp kan laten gaan, of een gasontladingslamp met voorschakelapparaat.

Een ledarmatuur bestaat uit kleine chips die diodes bevatten. Wanneer er een lage (en dus zuinige) elektrische spanning op deze diodes komt, stralen zij licht uit. LED staat voor Light Emitting Diode. Deze diodes werken op een specifieke spanning die wordt geregeld door de leddriver.

Een ledlamp verbruikt tot 80% minder stroom en gaat veel langer mee dan een gloeilamp en zelfs een spaarlamp. Bij vier branduren per dag bespaart een ledlamp van 10W al gauw € 10 euro per jaar ten opzichte van een gloeilamp van 40W. Dit komt doordat er bij de gloeilamp veel energie gaat naar het verwarmen van de gloeidraad. Dit is bij ledverlichting niet het geval.

Veldverlichting
Bij veldverlichting kan er flink stroom bespaard worden bij toepassing van ledverlichting. Nu wordt nog veel gebruik gemaakt van (hogedruk) gasontladingslampen. Deze lampen hebben een hoge inschakelspanning en een lange opstarttijd van enkele minuten. Deze lampen zet je dus niet even uit om ze korte tijd later weer aan te zetten. Door de hoge inschakelspanning is het mogelijk dat een sportaccommodatie een grotere aansluiting nodig heeft op het elektriciteitsnet. 

Een ledlamp kan snel in- en uitschakelen. Ook de lichtintensiteit kun je gemakkelijk aanpassen (dit kost ook minder energie). Je kunt een veld met evenveel Lumen verlichten bij een energieverbruik van ruim 60% minder ten opzichte van gasontladingslampen. 

Door verlichting te dimmen kan makkelijk energie worden bespaard op momenten dat licht nodig is. Daarnaast is ledverlichting zeer goed instel- en richtbaar waardoor het licht vooral op de plekken schijnt waar dit nodig is en waarmee strooilicht wordt voorkomen. Dankzij de goed schakelbare leddrivers zijn tijdklokken niet meer nodig en kan gemakkelijk een deel van een sportveld worden verlicht in plaats van een heel veld. Dit heeft een positieve impact op het energieverbruik en ook op de omringende natuur en buurt. 

Kortom:

  • Evenveel licht, maar dan met minder elektriciteitsverbruik
  • Makkelijker aan- en uitzetten, dus veldverlichting hoeft niet onnodig aan te blijven staan en je kunt gemakkelijker een deel van het veld te verlichten
  • Lichtintensiteit aan te passen aan de behoefte (wedstrijd volop lichtsterkte, training minder intensieve lichtsterkte)
  • Mogelijk kan netaansluiting verkleind worden (lagere vaste kosten)

Ledlampen vereisen geen een specifiek onderhoud. Ten opzichte van traditionele lampen gaan ledlampen langer mee, dus je hoeft ze minder vaak te vervangen.

De hardware is onderhoudsarm en gaat met name lang mee als de temperatuur wordt beperkt. Mochten er storingen in de ledverlichting ontstaan, dan ligt dit in veel gevallen aan de driver. Daarom is het vaak handig om de leddriver onderin de lichtmast te installeren. Zo kun je er makkelijk bij voor reparatie en verwarmt de armatuur niet onnodig.

Voor maximale lichtopbrengst en maximale koeling aan de achterkant van de armatuur moet de armaturen regelmatig (eens in de één à twee jaar volgens voorschrift van de leverancier) gereinigd worden. Slimme/ mobiele lichtbesturingssystemen hebben ook regelmatig een update nodig. Dit zijn werkzaamheden die normaliter bewaakt en verzorgd worden door de leverancier. Uitgaande van een goede installatie en goede warmteafvoer gaat een ledinstallatie zeker minimaal vier keer langer mee dan traditionele verlichting.  

Een armatuur heeft zo’n 100.000 branduren en een driver 50.000. In een ledarmatuur zitten soms wel honderden verschillende leds. Deze leds gedragen zich niet allemaal hetzelfde, daarom is voor de levensduur een coderingssysteem in het leven geroepen dat deze levensduur kan uitdrukken voor alle leds. Wanneer een fabrikant bijvoorbeeld de code 50.000 L80B50 afgeeft, betekent dit dat na 50.000 branduren nog minimaal 80% van de lichtstroom gegeven wordt (L80) en dat dit door 50% van de aanwezige leds in de armatuur gedaan wordt (B50). Een armatuur zou dus zoveel mogelijk branduren (bijvoorbeeld 50.0000), een zo hoog mogelijke L-waarde en zo laag mogelijke B-waarde moeten hebben. Sommige fabrikanten schroeven de branduren naar beneden om zo hoog mogelijke waarden te krijgen.

Voorbeeld: een armatuur heeft na metingen de volgende levensduur 55.000L80B60 gekregen. Om een lagere B-waarde te krijgen, wordt het aantal branduren verlaagd en wordt de levensduur bijvoorbeeld 50.000 L80B40. Bij het bekijken van verschillende ledlampen is het dus belangrijk om goed te vergelijken. Vraag bijvoorbeeld naar alle keuzemogelijkheden naar de L80B50 waarde en selecteer vervolgens op het hoogste aantal branduren.

Samenvattend zijn dit de voordelen van ledverlichting:

  • Hoge lichtopbrengst per Watt en daarmee energiezuinig
  • Direct schakelbaar, geen opwarm- of afkoeltijden
  • Dimbaar en flexibel aanstuurbaar
  • Lange levensduur
  • Geen gebruik van schadelijke metalen zoals kwik bij het opstarten van de lamp

Ledarmaturen zijn in verschillende vormen leverbaar. Zodoende is vaak een armatuur te vinden dat in de bestaande lichtmasten past. Voldoen de lichtmasten niet aan de richtlijnen van de sportbond, dan is dit meteen een mooie gelegenheid om over te stappen naar led. Vaak maakt de sportbond onderscheid in trainingsvelden en wedstrijdvelden.  Let hierbij extra op mogelijke lichthinder aangezien ledlicht veel helderder is. Zeker bij het gebruik van bestaande masten raden we aan om goed te controleren of de nieuwe situatie geen overlast veroorzaakt voor de omgeving. 

Circulaire benadering
Ledverlichting is een duurzamer alternatief door de hoge lichtopbrengst en aanverwante energiebesparing. Ook worden er geen metalen zoals kwik gebruikt om de verlichting te kunnen starten, zoals bij gasontladingslampen. Nog beter is het om een fabrikant te zoeken die de armaturen en drivers terugneemt wanneer deze defect of aan het einde van de levensduur zijn. Deze circulaire benadering stimuleert het gebruik van duurzame componenten en een langere levensduur, wat uiteindelijk beter is voor het milieu. Tevens is dit prettig in gebruik: je weet dat de verlichting tijdig zal worden vernieuwd, dus nog voordat deze onder de normen gaat presteren. Door te kiezen voor een systeem waarbij alle componenten modulair zijn, hoeft er in geval van een storing maar een klein onderdeel te worden vervangen in plaats van de gehele verlichting. 

Controleer bij het vervangen van de verlichting naar ledverlichting altijd de bestaande lichtmasten. Een led-armatuur is zwaarder dan traditionele lamp, met name door de koelingselementen achter de driver. Wanneer de armatuur en driver gescheiden zijn, scheelt dit gewicht in de mast.

Om goed te kunnen sporten, is de juiste verlichting van groot belang. Dit vraagt om maatwerk, omdat er erg veel factoren meespelen zoals reflectie, kleurtemperatuur, kleurweergave-index, verblindingswaarde en lichtsterktediagram.  Voor een verlichtingsexpert is dit dagelijkse kost, die kan dit eenvoudig in een verlichtingsberekening verwerken. Met een lichtplan en verlichtingsberekening kan precies worden bepaald wat nodig is bij de wensen voor de accommodatie. Tevens kan hiermee aangetoond worden of de door de sportbond of NOC*NSF gestelde normeringen gehaald worden. Indien er nieuwe verlichting komt, is het dus altijd aan te raden om een lichtplan op te stellen. Daarmee worden de eisen en uitgangspunten toets- en meetbaar.

Er is veel verschil tussen verschillende soorten ledverlichting en in dit brede aanbod is helaas ook veel verschil in kwaliteit. Omdat er subsidies beschikbaar zijn voor het overgaan op led, zijn er veel nieuwe partijen op de markt gekomen, waaronder aanbieders van goedkope ledsystemen. Hier gaat het credo ‘goedkoop is duurkoop’ al snel op. Het is dan ook aan te raden om met de leverancier afspraken te maken over de prestaties van de verlichting. Niks zo vervelend als een installatie die na verloop van tijd heftig degradeert of zelfs donkere spots geeft. Een goede leverancier zal daarom de prestatie van de verlichting van tevoren afgeven en hier na verloop van tijd nog garant voor staan.

Financieel

Overstappen naar ledverlichting kan in fases of alles in een keer. Een makkelijk begin waar direct mee gestart kan worden is het vervangen van traditionele lampen in de accommodatie zelf. Gedacht kan dan worden aan het indraaien van ledlampen in plaats van oude gloeilampen. De kosten hiervan zijn anno 2023 een paar euro per lampje.

Vaak is het voor spots aan het plafond al lastiger en voor lichtmasten is het zeker aan te raden op zoek te gaan naar een professionele partij voor advies en uitvoering. Spots zijn in aanschafprijs vaak slechts iets duurder dan een gewone ledlamp, maar vaak is de armatuur niet voorzien van een driver voor ledverlichting.

Dit is afhankelijk van de situatie. Wat voor type verlichting was er eerst aanwezig? Wat voor ledverlichting komt er voor in de plaats en hoe is dit opgesteld? Wanneer we uitgaan van de gemiddelde ledverlichting en de gemiddelde gasontladingslamp, zal de energiebesparing bij een min of meer gelijkwaardige vervanging gemiddeld rond de 40% liggen. Vermenigvuldig dit met het aantal branduren en het aantal armaturen en je krijgt de besparing per jaar. Dit kan makkelijk € 1.000,- per veld aan besparing opleveren. 

Zoals ook bij andere vragen al besproken, zijn er ook nog andere besparende componenten die led aantrekkelijk maken. Eén daarvan is het lichtmanagement, dat ervoor kan zorgen dat slechts een deel van het veld verlicht wordt, bijvoorbeeld tijdens een training. Als het veld even niet gebruikt wordt, kan de verlichting gewoon uit. Maar ook wanneer er een training niet doorgaat, voorkom je zo dat de verlichting voor niks aan staat. Wanneer alle gebruikers er bewust mee omgaan, kunnen deze besparingen oplopen tot wel 60%.

Verenigingen/stichtingen
Subsidie voor verenigingen: BOSA
Leningen voor verenigingen: Ook mogelijk met borgstelling vanuit SWS (Stichting Waarborgfonds Sport)

Ondernemers
Per 2023 is de mogelijkheid komen te vervallen om de Energie-Investeringsaftrek (EIA) te gebruiken voor de aanschaf van nieuwe ledverlichting. Deze regeling leverde de ondernemer een besparing op van gemiddeld 11% op de totale investering, maar is helaas komen te vervallen.

Ja, dit is ook mogelijk.

Dit is afhankelijk van een aantal factoren en heeft met name te maken met het gebruik. Wanneer er vanuit de sportbond strengere verlichtingsnormen zijn zal ook de investering toenemen. Daarnaast heb je te maken met verschillen in energietarieven, maar kan je ook gebruik maken van subsidies.  Kortom, de variaties zijn groot.

Om toch een idee te schetsen, gaan we uit van een kunstgras-sportveld, intensief gebruik (600 tot 700 uren), gemiddelde verlichtingsnormen en geen behoefte aan wedstrijdverlichting (zoals bij TV-opnames). Reken in dit geval op een terugverdientijd van 6 à 7 jaar.

Ledverlichting op jouw sportaccommodatie

Waar moet ik op letten?

Het begint met een verlichtingsplan. Bij een sportveld is lichthinder een belangrijk onderdeel van het ontwerp. Het is niet wenselijk dat spelers verblind worden door het licht, maar ook buren, verkeer en dieren hebben last van dit soms felle licht. Ledverlichting is bovendien vaak veel witter en feller dan bijvoorbeeld gasontladingslampen.

Een led-armatuur moet het liefst zo vlak mogelijk worden uitgericht, maar hoe vlakker, des te minder ver reikt het licht. Wanneer een armatuur omhoog gekanteld wordt, ontstaat er lichthinder. Goede leveranciers houden hier rekening mee via het toepassen van louvres (roosters) en lenzen. Zodoende kunnen de lichtbundels gecontroleerd worden en wordt verblinding en hinder geminimaliseerd.

Led-armaturen moeten goed worden gekoeld. Daarom heeft een armatuur aan de achterzijde van de behuizing aluminium koelvinnen, wat het armatuur zwaarder maakt dan bij conventionele verlichting. Indien de bestaande lichtmasten blijven, is het dus noodzakelijk om te controleren of deze masten het hogere gewicht veilig kunnen dragen.

Wanneer de driver los van de armatuur zit, scheelt dit enorm. Het armatuur heeft geen last van de warmteontwikkeling in de driver en heeft daarom een langere levensduur. Wanneer er een storing optreedt, gebeurt dit namelijk bijna altijd in de driver. De driver heeft zodoende ook een kortere levensduur en zal eerder vervangen moeten worden. Wanneer deze driver op maaiveldniveau gepositioneerd is, scheelt dit in de onderhoudskosten.

Ledverlichting zal zo nu en dan moeten worden schoongemaakt. Door eens in de 1 à 2 jaar de armaturen (volgens voorschrift van de leverancier) voor en achter te reinigen, behoudt het armatuur zoveel mogelijk lichtopbrengst en koelend vermogen.

Economisch niet altijd, technisch wel. Ledverlichting komt in veel verschillende soorten en maten en heeft doorgaans een groter toepassingsgebied dan conventionele verlichting. Met een goed verlichtingsplan zal led in praktisch alle gevallen mogelijk zijn. 

Of het moment rijp is om over te stappen, hangt af van een aantal factoren. Het kan goed zijn dat overstappen op led nu nog te duur is. Dan kan het beter zijn om te wachten op een natuurlijk vervangingsmoment voordat je de investering aangaat. Het aantal branduren, het type installatie en de leeftijd van de huidige installatie zullen dit mede bepalen.

De wensen en eisen ten aanzien van verlichting op een sportveld komen behoorlijk overeen met die voor een sporthal. Ook in die situatie is een goed verlichtingsplan van belang en kan slecht ingestelde verlichting nog steeds hinderlijk zijn voor spelers op het veld.

Binnen hangt de verlichting vaak aan de spanten van de overkapping. Het hogere gewicht van de armaturen zal daarom minder van belang zijn. Vraag desalniettemin altijd na of de constructie geschikt is voor een led-installatie.

Binnen kunnen armaturen minder goed afkoelen dan in de vrije buitenlucht. Check daarom goed of de voorgestelde verlichting geschikt is voor binnengebruik en de opgewekte warmte goed kwijt kan. 

Het grote verschil tussen een binnenzwembad en een andere overdekte sportruimte (zoals een paardenbak of sporthal) is de hoge luchtvochtigheid en eventuele waterdampen. Om corrosie te voorkomen, is het verstandig om de behuizingen en alle bevestigingsmaterialen van de led-verlichting te laten coaten (dit geldt voor alle componenten in de zwemzaal). Daarnaast is belangrijk om rekening te houden met de positie van de verlichtingsarmaturen ten opzichte van het wateroppervlak. Verlichtingsarmaturen (inclusief elektronica) moeten zo gepositioneerd worden dat je deze eenvoudig nog kunt inspecteren en onderhouden. 

Ook de diverse watersporten en het niveau waarop deze beoefend worden kunnen invloed hebben op het lichtplan. Raadpleeg hiervoor het Handboek Zwembaden van de KNZB.

In de warme zwembadomgeving is het nog belangrijker dat de led-armatuur zijn warmte goed kwijt kan. Let dus goed op de voorschriften van de fabrikant.

Onderhoud van ledverlichting

Uitgaande van een goede installatie en goede warmteafvoer zal een led-installatie toch zeker minimaal vier keer langer meegaan. Dit hangt wel af van de gebruikseisen die er aan de verlichting gesteld worden. Vraag daarom bij de leverancier na wat voor levensduur er afgegeven wordt. Zie ook de vraag over levensduur bij de categorie “Algemene informatie”.

In principe niet; de hardware is onderhoudsarm. Het is wel mogelijk dat bij slimme/mobiele lichtbesturingssystemen nu en dan een update nodig is. Hierover zal de leverancier je vooraf informeren.  

Mochten er storingen in de led-verlichting ontstaan, dan ligt dit in veel gevallen aan de driver. Door deze op werkhoogte op het maaiveld te installeren, kun je er makkelijker bij en dat scheelt dit in reparatiekosten. 

Voor maximale lichtopbrengst en maximale koeling aan de achterkant van het armatuur zullen de armaturen zo nu en dan gereinigd moeten worden. Volg hierbij altijd de opgave van de leverancier.

Ledverlichting aanschaffen

Gezien de complexiteit van ledverlichting (en eigenlijk van verlichting in het algemeen) is het verstandig om hier hulp bij te vragen. Dat kan in veel gevallen de leverancier zijn. Heb je al goede ervaringen met je huidige leverancier? Ga dan vooral met hen het gesprek aan. Indien je kiest voor led ga je voor langere tijd een verbintenis aan met deze leverancier. Naast een goede prijs is het dus ook belangrijk om een goed gevoel te hebben bij deze leverancier. De leverancier zal in alle gevallen een goed verlichtingsplan en lichthinderonderzoek moeten aanleveren. 

Door bijvoorbeeld bij minimaal drie partijen een aanbieding inclusief verlichtingsplan op te vragen, krijg je al een goed beeld van de benodigdheden en de prijzen. 

Let wel op: ondanks dat ledverlichting technisch een betere oplossing is, betekent dit niet altijd dat nu het moment rijp is voor een overstap. Wanneer je huidige lichtinstallatie nog niet aan vervanging toe is, kan het zijn dat de investering nog te vroeg komt. Beter is om dan te wachten op een natuurlijk vervangingsmoment. 

Voor zeer grote verlichtingsprojecten of specifieke projecten is het zeker aan te raden een verlichtingsadviseur in te schakelen. 

Dat is zeker niet altijd het geval. Dit kan alleen wanneer een verlichtingsplan uitwijst dat dit mogelijk is. Dan nog zal er in de lichtbesturing en in de aansturing van de verlichting (drivers) het één en ander aangepast moeten worden. 

Er bestaan voldoende led-armaturen die passen in de plaats van de conventionele lamp, dus zodra het mogelijk blijkt te zijn kan in de lichtmast zelf het armatuur eenvoudig omgewisseld worden. Het verlichtingsplan en de bijbehorende verlichtingsberekening geven je hier in eerste instantie uitsluitsel over. Bovendien moet de lichtmast geschikt zijn voor een zwaarder led-armatuur.

In het kort: ja. In dit brede aanbod is helaas ook veel verschil in kwaliteit. Omdat er subsidies beschikbaar zijn voor het overgaan op led, zijn er veel nieuwe partijen in de markt gekomen, waaronder aanbieders van goedkope led-systemen. Hier gaat het credo ‘goedkoop is duurkoop’ al snel op. Het is dan ook aan te raden om met de leverancier afspraken te maken over de prestaties van de verlichting. Niks zo vervelend als een installatie die na verloop van tijd heftig degradeert of zelfs donkere spots geeft. Een goede leverancier zal daarom de prestatie van de verlichting van te voren kunnen afgeven en hier ook na verloop van tijd nog garant voor staan. 

Niet alle leveranciers bieden gescheiden drivers en armaturen aan, we adviseren je daarom dit te checken.

Begrippenlijst

Op deze pagina kom je een aantal vakinhoudelijke begrippen tegen. Hier alvast een korte toelichting.

Lumen/Watt/Lux: bij verlichting worden meerdere eenheden gebruikt om de prestatie van de lamp uit te drukken.

Lumen: dit staat voor de lichtstroom en geeft aan hoeveel licht er in een lichtbundel zit. Hoe groter dit getal, des te feller is de lichtbundel. 

Watt: dit staat voor het geconsumeerde elektrische vermogen dat een lamp per seconde gebruikt. Een lamp met veel Lumen verbruikt meer energie. Hoe efficiënt een lamp werkt valt daarom uit te drukken in de lichtopbrengst Lumen per Watt: Lm/W.

Lux: de lichtsterkte van verlichting wordt vaak uitgedrukt in Lux. De internationale standaardeenheid voor lichtsterkte is eigenlijk de eenheid candela, maar toch wordt de eenheid Lux gebruikt. Dit staat voor de lichtstroom die gemeten wordt op 1 vierkante meter. Zodoende is 1 Lux gelijk aan 1 Lumen /m2. Een lamp van een bepaald aantal Lumen heeft in een kleedkamer een ander effect dan in een sporthal. Daarom is het handiger om naar het aantal Lux te kijken, omdat dit wat zegt over de hoeveelheid licht die je ervaart.

Led-driver: dit is een soort voorschakelapparaat dat precies de juiste stroom en spanning aan een led-chip kan geven. Zonder deze driver kan een led niet aanspringen en blijven branden. Anders dan een traditioneel voorschakelapparaat bij bijvoorbeeld een gasontladingslamp of een TL-buis, vindt er communicatie plaats tussen de armatuur en driver.

Wetgeving

Voor het plaatsen ledlampen en armaturen binnen de accommodatie zijn geen vergunningen nodig.

Er kan sprake zijn van lichthinder. Er zijn vier mogelijke categorieën waar je mee te maken kunt krijgen: hinder voor de mens, hinder langs wegen, verstoring van de natuur en horizonvervuiling. In het Activiteitenbesluit staat een aantal regels opgenomen betreffende lichthinder door kunstlicht afkomstig van sportvelden. Afhankelijk van de situatie kun je ook te maken krijgen met de Wet Natuurbescherming.

In het Activiteitenbesluit staan de voorschriften met betrekking tot wanneer een sportveld verlicht mag worden. De verlichting moet uitgeschakeld zijn:

  • Tussen 23 uur ’s avonds en 7 uur ‘s ochtends;
  • Op de tijden dat er geen sport wordt beoefend;
  • Op de tijden dat er geen onderhoud wordt uitgevoerd.

Deze tijden zijn uitputtend geregeld, wat wil zeggen dat het niet mogelijk is om maatwerk voorschriften op te stellen. Het is wel mogelijk om een vergunning aan te vragen om de verlichting langer te laten branden, bijvoorbeeld bij het spelen van een toernooi. Dan kan er gebruik gemaakt worden van de zogenaamde 12-dagenregeling. Dit is een bevoegdheid die door de gemeente verstrekt moet worden.
Verwacht men dat het kunstlicht dat van een sportveld afkomstig is aanzienlijke negatieve effecten heeft op natuurgebieden, planten- en diersoorten? Dan kan het zijn dat je op basis van de Wet Natuurbescherming een vergunning nodig hebt. In die vergunning worden dan voorschriften opgenomen om verstoring van de natuur door kunstmatige verlichting te minimaliseren.

Tips en tops

De wensen en eisen ten aanzien van verlichting op een sportveld komen behoorlijk overeen met die voor een sporthal. Ook in die situatie is een goed lichtplan van belang en kan slecht ingestelde verlichting nog steeds hinderlijk zijn voor spelers op het veld.

Binnen hangt de verlichting vaak aan de spanten van de overkapping. Het hogere gewicht van de armaturen zal daarom minder van belang zijn. Vraag desalniettemin altijd na of de constructie geschikt is voor een led-installatie.

Binnen kunnen armaturen minder goed afkoelen dan in de vrije buitenlucht. Check daarom goed of de voorgestelde verlichting geschikt is voor binnengebruik en of dit de opgewekte warmte goed kwijt kan.

Het grote verschil tussen een binnenzwembad en een andere overdekte sportruimte (zoals een paardenbak of sporthal) is de hoge luchtvochtigheid en eventuele waterdampen. Om corrosie te voorkomen, is het verstandig om de behuizingen en alle bevestigingsmaterialen van de ledverlichting te laten coaten (dit geldt voor alle componenten in de zwemzaal). Daarnaast is belangrijk om rekening te houden met de positie van de verlichtingsarmaturen ten opzichte van het wateroppervlak. Verlichtingsarmaturen (inclusief elektronica) moeten zo gepositioneerd worden dat je deze eenvoudig nog kunt inspecteren en onderhouden. 

Ook de diverse watersporten en het niveau waarop deze beoefend worden, kunnen invloed hebben op het lichtplan. Raadpleeg hiervoor het Handboek Zwembaden van de KNZB.

In de warme zwembadomgeving is het nog belangrijker dat de led-armatuur zijn warmte goed kwijt kan. Let dus goed op de voorschriften van de fabrikant.

Bekijk alle verbeteropties

Hoe kun je jouw sportaccommodatie energiezuinig en duurzaam maken? Bekijk de mogelijkheden, voorbeelden en tips.